Ислам модернизациясы. 1 Бөлім - стр. 15
Қарыз алушының өтеуге ақшасы бар болса, 1-2 шағын несие əдетте психологиялық жағдайға əсер етпейді, нағыз өз-өзіне сенімді адамдар. Мен ұзақ мерзімді борыштық міндеттемелері бар қарыз алушыларға таңғаламын, сен менің жазғанымнан бір нəрсе түсіндіңіз бе? Сізге бір адам тап болған қиын жағдай туралы айтып берейін, ол жұмысынан айырылып қалды, ал оның қалған қарызын кім төлейді? Бұндай адам ең бірінші қорқыныш сезімін бастан кешіреді, жаңа жұмыс іздеудің орнына, төлемге қабілетсіздігін мойындамайды.
Несиені қайтара алмай қалған кезде басқа жұрт ашуланып, депрессиялық күйге түседі, бірақ тек қазақтар емес, себебі үкімет өзі берді, өзі жапсын. Қарыз алушыларға тұрақты күйде немесе, ол сондай-ақ, ұзартылған күйзеліс күйі қауіп төндіреді.
Басқа жұрт үнемі қысымды сезінеді, əсіресе несиені өтеу тек өзіне ғана байланысты болса. Ал қазақ еркіндік сезінеді, əсіресе қағазды қолға алған кезде.
Басқа жұрттар қарызын төлей алмаса – басқалармен қарым-қатынасы нашарлайды, бізде керісінше күшейеді. Адам тұйық болады жəне басқа адамдармен араласудан аулақ болады. Ал қазақ ешқашан сондай ақкөңіл болмаған, дəл сол кезде шын ақкөңіл болады, басқа адамдармен араласуы он есеге көбейеді. Борышкердің достарымен кездесуге мүмкіндігі жоқ, өйткені ол ақшасын үнемдеп жұмсауға мəжбүр болады, қазақ ысырапшылдығын жалғастыра береді. Сондықтан қарызы бар адамдар жиі барлық байланыстарды тоқтатады, қазақ болса байланыстарды күшейтеді.
Жақын адамдармен қарым-қатынас нашарлайды, қазекемдікі жақсарады. Борышкер жұмсалған əрбір тиын үшін кез келген себеппен отбасына талап қоя бастайды, қазақ келесі тойға дайындығын бастайды. Денсаулыққа да нұқсан келеді, қазақ өлер сəтінде ғана денсаулықтың қадіріне жетеді. Тұрақты стресс жағдайында жұмыс істейтін ағза қалпына келуді тоқтатады, қазақтың денсаулығы өзінен-өзі қалпына келе бастайды. Қанда адреналиннің жоғары деңгейі сақталады, бұл иммундық жүйенің жұмысына кедергі келтіреді, қазақ стрессті стресспен жеңеді. Адам вирустар мен бактериялардың барлық түрлеріне осал болады, қазақтың иммунитетіне жететін иммунитет жоқ.
Демалыстың кез келген түрі пайдалы, миды несие туралы ойдан тазалау үшін, қазақтың миын тазалап қажеті жоқ, самоочищение. Басқа жұрттың Миы үнемі «қауіп» сигналын жібереді, ал қазақтың Миы «қашуға дайындалу» арқылы жауап береді. Жұрттың Миы үшін бұл соғыс, ал қазақтың Миы үшін бұл қалыптың жағдай.
Көбінесе мұндай жағдайларда адамдар миындағы қарызынан қашу үшін алкогольге немесе есірткіге жүгінеді. Бір күнə, одан да ауыр күнəларға алып келеді. Неліктен қарызы бар адамдар тағы жаңадан несие алады? Психологтар бүй дейді: Адам несие алған кезде эйфория күйінде болады. Ол өзінің арманына бір қадам жақын түрады. Ол қатты қалаған объектісіне (машина, пəтер, құрал-жабдықтар, т.б.) қарап, көптен бері қалаған нəрсеге ақыры қол жеткізе алатынын түсінеді. Сатып алудан эйфория басылғанда, пайыздарға, төлемдердің мөлшеріне жəне ақылмен бұның бəрі қарыз екендігін түсінген кезде алдану жəне əділетсіздік сезімі пайда болады. Күйзеліс салдарынан, қиын жағдайлардан шығу қабілеті жоғалады. Ішкі тепе-теңдік бұзылуы мүмкін.