Илмий тадқиқот асослари. Ўқув қўлланма - стр. 3
Барча илм-фан, барча инсоний билимлар мақсадга эришишга қаратилган воқеликни аниқ акс эттирувчи ҳақиқий билим.
Ҳақиқий билимдан фарқли ўлароқ, алданиш дунёнинг сохта, хаёлий акси.
Ҳақиқий билим фан қонунлари шаклида мавжуд, назарий амалиёт билан тасдиқланган ва мавжуд бўлган тахминлар ва хулосалар, таълимотлар олимларнинг ишлари ва кашфиётларидан қатъи назар, холисона. Шунинг учун ҳақиқат илмий билим объективдир.
Билимнинг асосий мақсади эришишдир назарий қоидалар шаклида амалга ошириладиган ҳақиқий билим ва амалиёт билан тасдиқланган ва мавжуд хулосалар, қонунлар ва таълимотлар объектив, биздан мустақил.
Илмий билим нисбий ва мутлақ бўлиши мумкин. Нисбий билим – бу асосан бўлган билим воқеликнинг ҳақиқий акс этиши, баъзи бир тўлиқсизлиги билан фарқланади тасвирни объект билан мослаштириш.
Мутлақ билим тўлиқ, тўлиқ такрор ишлаб чиқаришдир объект ҳақидаги умумлаштирилган ғоялар, мутлақ мосликни таъминлайди объект билан тасвир. Мутлақ билимни инкор этиб бўлмайди ёки келажакда ўзгартирилади.
Расм 1 Билиш жараёнининг структуравий диаграммаси
Идрок
Расм- 2
Билимнинг икки тури мавжуд – ҳиссий ва рационал (1.-расм).2). Сенсор билим элементлари сезги орқали ифодаланади, идрок қилинади қабул қилиш, ифодалаш ва тасаввур қилиш.
Ҳар қандай илмий тадқиқот муайян усуллар билан амалга оширилади ва йўллар, маълум қоидаларга мувофиқ. Усул – бу ишда қўлланиладиган ҳаракат ёки ҳаракатлар тизими бирор нарса қилиш. Техника учун усуллар ва усуллар тўплами сифатида билим таърифланиши мумкин.
2.Умумий илмий усуллар
Умумий илмий усуллар умумий мантиқий назарий эмпирик таҳлил, синтез, индукция, чегирма, аналогия, аксиоматик, фаразий, расмийлаштириш, абстракция оралиғида, умумлаштириш тарихий тизимни таҳлил қилиш усули, кузатув тавсифи, текшириш, ўлчов, солиштириш, тажриба, моделлаштириш.
Умумий илмий усуллар
Расм 3. Умумий илмий усулларнинг таснифи
Техника – бу ақлий ва жисмоний операциялар тўплами;
– маълум бир кетма-кетликда жойлаштирилган, унга кўра тадқиқот мақсадига эришилади.
Методологияни ишлаб чиқишда қуйидагилар зарур:
– ўрганилаётган объектни дастлабки кузатишни ўтказиш (ҳодиса) дастлабки маълумотларни аниқлаш учун (гипотезалар, танлов турли омиллар);
– тажриба ўтказиш мумкин бўлган шароитларни яратиш (суб-экспериментал таъсир қилиш учун объектларни танлаш, таъсирни бартараф этиш тасодифий омиллар);
– ўлчов чегараларини аниқлаш;
– ўрганилаётган ҳодисанинг ривожланишини тизимли мониторинг қилиш ва фактларнинг аниқ тавсифи;
– фактларни ўлчаш ва баҳолашни тизимли қайд этиш турли воситалар ва усуллар;