Чет эл замонавий архитектураси. Ўқув қўлланма - стр. 9

Кенг миқёсда қурилиш материалларини ишлаш, иншоотлар статикаси борасидаги изланишларни бошлаб юборди.

Х1Х аср ўрталарида қурилиш механикаси ривожланди, унда аниқ статик конструкцияларни чизмалари, рационал инженерлик қарорларини излаб топиш борасида бўлди.

Аввало, устун, балка, тизими услубини, статик ҳисоблари, услуби ишланди, катта оралиқларни томини ёпиш учун эса фермалар конструкцияси. Бундай изланишлар уч шарнирли арка ва рамаларни пайдо бўлишига олиб келди, булар ўз навбатида катта оралиқларни метал конструкциялар билан ёпилиши имкониятларини яратди.

Иншоотларни динамик ҳисоб услублари ривожланиши амалда оғир ҳаракатчан кран ва механизмларни саноат биноларида қўлланишга олиб келди.

ХХ асрнинг 20 йилларидан юпқа (тонкостенных) сводларни, стерженларни ва бошқа фазовий конструкцияларни тарқатилиши янги ҳисоб услубларини, конструкцияларни геометрик формаси структурасини ишлашини инобатга олган ҳолда бажарила бошланди.

Бу конструкциялар металлда ва бетонда бажарила борди, чугун ва қўйма темир пўлат билан алмаштирилди. Шундай қилиб 1850 йил арзон пўлат ишлаб чиқариш учун мартен печида пўлат эритиш услуби пайдо бўлди. 1913 йилда эса зангламас пўлат ихтиро этилди.

Х1Х юз йиллик – «темир ва пўлат» асри бўлиб, металл конструкциялари борасида жуда катта муваффақиятлар келтирди. Решёткали металл конструкциялар жуда кўп ишлатила борди.

Катта оралиқларни ёпиш эҳтиёжлари кўпайди, кўприк, саноат цехлари, темир йўл вокзаллари томлари, универсал магазинларни томини ёпиш, катта оралиқларни ёпиш арка-свод ва рамали конструкцияларни ишлаб чиқариш бошлади. (Эйфел минораси, хрусталь қаср Лондонда, машиналар галереяси кўргазмаси 1889 йил. Шуховнинг радио башняси ва бошқалар) (схемалар бор ушбуни кўрсатиш лозим).

Биринчи жаҳон урушидан кейин, енгил конструкциялар (листовой металл) турли конструкцияларни мустаҳкамлигини таъминлаш учун қўлланила бошланди.

Айниқса янги йўналиш, осма тизим вантлари, конструкциялари мустаҳкам пўлатлардан тросслар, томларни ёпишга ишлатила бошланди. Мисол; АҚШдаги Роули аренаси 1953 йил архитектор М. Новицкий лойиҳаси асосида.

Бундай тизимларни яратишда ва амалда қўлланишда немец инженери архитектор Фрей Оттони хизматлари катта бўлди.

Қурилишда темир-бетонни ривожи асосан ХХ асрга тўғри келади. Темир-бетонни яратиш бирданига бир неча изланувчиларни иши бўлиб чиқди. Бунда француз инженери Жорж Монье ишлари кўпроқ танилди.

1980 йилда эса бу йўналиш бўйича патентлар Германияга, Австрияга, Россияга ва бошқа давлатларга сотилди. Биринчи железо-бетон конструкциялар Россияда 1885 йилда ишлатила бошланди.